طرحواره و طرحواره درمانی چیست؟
طرحواره و طرحواره درمانی چیست؟
طرحواره های ناسازگار حاصل رفتار و گفتگوی والدین با کودک هستند که بتدریج این طرحواره در ذهن او جای گرفته اند و هم اکنون بصورت نظام مند اما ناکارآمد زندگی وی را تحت سلطه خود گرفته اند. انسان زمانی که به این جهان پای میگذراد از بزرگی جهان می ترسد و بدنبال دستیابی به امنیت است او همچون لوحی سفید و نانوشته است که خانواده و اطرافیان اولین و ماندگارترین نقشها را بر این لوح حک می کنند .
چرا که این موجود ناتوان در ابتدای ورود خود به این جهان به افرادی که آنرا بزرگ می کنند بشدت وابسته میشود و از آنها می آموزد . او در حال رسیدن به جهان بینی و برداشت از جهان ناشناخته است و حرف و عمل والدین و اطرافیان خود را آیه نازل شده می دادند و از درست و غلط بودن آنها سر در نمی آورد فقط می آموزد.
طرحواره به طور کلی به عنوان ساختار، قالب یا چهارچوب تعریف می شود. طرحواره ها مفسرهای درونی هستند که به انسان کمک می کنند تا تجارب خود را تبیین کنند. طرحواره ها حاصل آموزه های فرد از دیگران یا تجارب زندگی اوست و برای درک تجارب زندگی اش ضروری هستند .
بسیاری از این طرحواره ها در اوایل زندگی شکل می گیرند و خودشان را به تجارب بعدی زندگی تحمیل می کنند حتی اگر دیگر هیچ گونه کاربردی نداشته باشند. طرحواره حفظ دیدگاهی با ثبات در مورد خود و دیگران است. جفری یانگ معتقد است بعضی ا ز طرحواره ها بخصوص آنها که در نتیجه تجارب ناگوار کودکی شکل می گیرند هسته اصلی اختلالات شخصیت، مشکلات منش شناختی و اختلالات خلقی، اضطرابی، جنسی، خوردن، روان تنی و سوء مصرف مواد هستند.
ویژگیهای طرحواره ها:
- الگوهای عمیق و فراگیری هستند که مانند مهری در ذهن ما حک شده اند .
- از خاطرات، هیجانها، شناختواره ها و احساسات بدنی تشکیل شده اند.
- در دوران کودکی یا نوجوانی شکل گرفته اند.
- در طول زندگی تداوم دارند.
- درباره خود و رابطه با دیگران به ما سرمشق می دهند.
- بشدت ناکارآمد هستند.
تمام طرحواره ها به علت بدرفتاری با کودک شکل نمی گیرند مثلا طرحواره وابستگی بدلیل حمایت بیش از اندازه والدین از کودک بوجود می آید ولی اکثر طرحواره ها نتیجه تجارب ناگوار دوره کودکی و نوجوانی هستند. نکته مهم این است که همه طرحواره ها مخل زندگی سالم هستند .
طرحواره ها حکومت ذهن ما را در دست گرفته اند و بشدت برای بقای خود می جنگند زیرا آنها نمی خواند تخت پادشاهی خود در ذهن ما را از دست بدهند . اگر چه فرد می داند طرحواره منجر به ناراحتی او میشود ولی این الگو یک الگوی قدیمی است که بارها از آن استفاده کرده است بنابراین همیشه برای استفاده مجدد از این الگو آمادگی دارد .
طرحواره ها شخص را تبدیل به فردی یک بعدی می کنند که در مواقع خاص فقط از یک ابزر استفاده می کند با اینکه می داند این ابزار دیگر جوابگو نیست. زمانی که ما کودک هستیم هنگام بروز مشکلات از ابزارهای خاصی استفاده کرده ایم که درمان موقتی برای تسکین درد آن دوران ما بوده است و اکنون آن درمان را یاد گرفته و برای رفع درد دوران بزرگسالی نیز از آن استفاده می کینم .
در کودکی کسی از ما توقع چندانی ندارد و ما با این ابزارها مشکل خود را حل می کنیم و دردسری نمی کشیم ولی این نقشه قدیمی برای بزرگسالی جواب نمیدهد. مثلا دختر بچه ای که هنگام اختلاف با والدینش از ابزار قهر کردن استفاده میکند و مهربانی والدین را از این طریق دریافت می کند در بزرگسالی و رابطه با همسرش این روش، نتیجه عکس دارد و نه تنها مشکلش را حل نمی کند و توجه همسرش را دریافت نمی کند بلکه بی توجهی بیشتری از او دریافت می کند .
این ابزارهای کهنه استفاده شده در کودکی در بزرگسالی جواب نمی دهند با اینکه این موضوع را می دانیم و بارها متوجه اش شده ایم ولی بصورت خودکار و ناخودآگاه در موقعیت بحران این ابزارها فعال می شوند. رفتارهای ناسازگار دوران کودکی که بیماران از طریق آنها با دیگران ارتباط برقرار می کنند اغلب زیر بنای اختلالات شخصیت، مشکلات منش شناختی و اختلالات خلقی، اضطرابی، جنسی، خوردن، روان تنی و سوء مصرف مواد هستند.
طرحواره ها نسبت به دفعات تکرار شدن شان در کودکی به دو دسته عمیق و خفیف تقسیم می شوند . طرحواره های خفیف با شدت کمتر و دفعات کمتری تکرار شده اند و طرحواره های عمیق با شدت بیشتر و دفعات زیادتری تکرار شده اند. هر چه طرحواره عمیق تر باشد فرد هنگام برانگیختن طرحواره ، عواطف منفی بیشتری را تجربه می کندو فعال بودن آن در ذهن، مدت بیشتری طول می کشد.
برای مطالعه مقاله خطاهای شناختی اینجا کلیک کنید
طرحواره های مثبت و طرحواره های منفی:
طرحواره های مثبت مفید هستند و از تجارب خوب دوران کودکی و نوجوانی شکل گرفته اند، بنابراین طرحواره های درمانی همانگونه که از اسمش مشخص است با طرحواره های ناسازگار و منفی سروکار دارد که عامل اختلالات روانی شرح داده شده هستند.
در ادامه توضیح بیشتر می دهیم در این خصوص که طرحواره ها چگونه بوجود می آیند.
هر انسانی دارای پنج نیاز اولیه و اساسی می باشد که این نیازها در تمام انسانها مشترک هستند و به شرح زیر میباشند :
- نیاز به دلبستگی ایمن یا امنیت، ثبات، محبت و پذیرش
- نیاز به خودابرازگری، کفایت و هویت
- نیاز به خودمختاری یا آزادی در بیان نیازها و هیجانات سالم
- نیاز به خودانگیختگی و تفریح
- نیاز به محدودیت های واقع بینانه و خویشتن داری
گاهی اوقات نسبت به خلق و خویی که کودک با آن متولد شده است و نوع خانواده ای که در آن بدنیا امده است بعضی از این نیازها ارضاء نمی شوند و منجر به اختلالاتی در بزرگسالی می شوند. در اینجا از نوع و ساختار خانواده صحبت کردیم برای اینکه در مورد آن بیشتر بدانیم چند مثال از متفاوت بودن ساختار خانواده ها می زنیم مثلا خانواده ای که در آن پدر یا مادر الکلی و معتاد به مواد مخدر هستند، والدین عصبی و انتقادگر هستند، والدین کودک را رها میکنند و از همدیگر جدا میشوند، والدین اجازه اظهار نظر و ابراز وجود به کودک نمی دهند، والدین کودک را تنبیه بدنی میکنند، والدین دمدمی مزاج هستند و ثبات اخلاقی ندارند و…
خلق و خو یا شخصیت ژنتیکی انسانها متفاوت است و هر انسان با خلق و خویی متولد می شود . اگر در نوزادان دقت کنید متوجه این تفاوتها می شوید بعضی از آنها خلق شادی دارند، بعضی دیگر خجالتی هستند و… خلق و خو، مادرزادی می باشد و در طول زمان ثابت می ماند مگر از طریق روان درمانی .
طبق تحقیقات کاگان و همکاران، خلق و خو انواع مختلفی دارد :
خلق و خوی پایدار در مقابل آن خلق و خوی بی ثبات
خوشبین در مقابل افسرده خو
خونسرد در مقابل مضطرب
حواس پرت در مقابل وسواسی
پرخاشگر در مقابل منفعل
بازیگوش در مقابل تحریک پذیر
اجتماعی در مقابل خجالتی
خلق و خوی کودک در تاثیر پذیری او از چهارچوب خانواده و تشکیل طرحواره هایش اهمیت زیادی دارد. طرحواره درمانگر با بررسی ریشه مسائل و مشکلات فعلی بیمار در کودکی، به او این بینش را می دهد که اکنون خودش می تواند به روش صحیح عمل کرده و نیازهای خود را ارضاء کند.
ممکن است خانواده ای ترکیبی از چند مورد از موارد بالا باشد و یا اطرافیان دیگر کودک مانند خواهر یا برادر بزرگتر او چنین رفتارهایی با او داشته و عامل ایجاد طرحواره ها باشند. برای تشخیص نوع طرحواره ها انجام تست و صحبت با روان درمانگر لازم است تا با بررسی مشکلات فعلی و ریشه یابی آنها در گذشته نوع طرحواره ها تشخیص داده شود و جهت درمان اقدام نماید.
دیدگاهتان را بنویسید